In de wondere wereld van chemie zijn er maar weinig stoffen zo intrigerend én verontrustend als per- en polyfluoralkylstoffen, beter bekend als PFAS. Sinds de jaren ’40 worden deze door de mens gemaakte chemicaliën op grote schaal toegepast in zowel industriële processen als alledaagse consumentenproducten. Hun bijna magische eigenschappen—bestendigheid tegen hitte, water en olie—hebben ze geliefd gemaakt. Maar diezelfde eigenschappen maken PFAS ook bijzonder hardnekkig, met groeiende zorgen over de gevolgen voor gezondheid en milieu.
Wat zijn PFAS precies?
PFAS is eigenlijk een verzamelnaam voor een enorme familie van meer dan 4.700 verschillende synthetische stoffen. Wat hen uniek maakt, is hun chemische ruggengraat: een keten van koolstofatomen waaraan meerdere fluoratomen zijn gehecht. Deze structuur maakt PFAS uitzonderlijk stabiel én moeilijk afbreekbaar. Onder de bekendste leden van deze familie vallen PFOA (perfluoroctaanzuur) en PFOS (perfluoroctaansulfonaat), die inmiddels ook het onderwerp zijn van flink wat wetenschappelijke en maatschappelijke discussie.
Waar kom je ze tegen?
Het gebruik van PFAS is verrassend alledaags. Zonder het te weten kom je ze tegen in bijvoorbeeld:
- Antiaanbakpannen (denk aan je vertrouwde teflonkoekenpan).
- Waterdichte jassen en schoenen.
- Tapijten en meubels met een vuilafstotende laag.
- Verpakkingen voor fastfood en afhaalmaaltijden.
- Brandblusschuim, vooral op luchthavens.
- Zelfs in sommige cosmetica en verzorgingsproducten.
Gezondheid en milieu: wat staat er op het spel?
De bijnaam “forever chemicals” is geen marketingtruc—PFAS verdwijnen nauwelijks uit het milieu en kunnen zich ophopen in het menselijk lichaam. Steeds meer studies wijzen op mogelijke gezondheidsrisico’s bij langdurige blootstelling. Denk aan verhoogde cholesterolwaarden, verstoringen van de leverfunctie, een verzwakt immuunsysteem en zelfs een verhoogd risico op bepaalde kankers. Ook effecten op de vruchtbaarheid en de ontwikkeling van ongeboren kinderen worden niet uitgesloten.
Wat doet de overheid ermee?
Door de alarmerende onderzoeksresultaten zijn er wereldwijd stappen gezet om het gebruik van sommige PFAS te beperken. In de EU, de VS en andere regio’s zijn strikte regels ingevoerd rond stoffen als PFOA en PFOS. Toch is de regulering van de overige duizenden PFAS-varianten nog steeds onderwerp van debat, mede vanwege hun complexe chemische aard en uiteenlopende toepassingen.
Wat kun je zelf doen?
Hoewel je PFAS niet volledig kunt vermijden, zijn er manieren om je blootstelling te beperken:
- Kies voor producten die expliciet als PFAS-vrij zijn gelabeld.
- Wees kritisch bij het kopen van water- of vuilafstotende artikelen.
- Informeer jezelf en maak bewuste keuzes bij aankopen zoals kookgerei, kleding en cosmetica.